آبان

آبان

در اوستا آپ و در سنسکریت آپَ و در فرس هخامنشی آپی ، در پهلوی آپ و در فارسی آب می گوییم . در بسیاری از لهجه های کنونی ایران آو می گویند ؛ آوند که در فرهنگ ها به معنی ظرف چون کاسه و کوزه گرفته شده در اوستا  آفنت آمده و در پهلوی  آپومند گردیده و برابر است با واژه سنسکریت  آپونت یعنی دارای آب یا آبمند و آبدار و آبدان . در خود اوستا هم خود  آو در چند واژه مرکب بجای مانده است مانند : آوژدان یعنی آبدان ( ظرف آب ) . هشتمین ماه سال به نام  آب  خوانده شده است این عنصر مانند آتش و هوا و خاک نزد ایرانیان مقدس و الودن آنگناه است به گواهی اوستا و نامه دینی پهلوی ایرانیان عناصر چهارگانه را می ستودند و امروزه نیز پیروان مزدیسنا آن را پاک می دارند و آلودن آن نارواست .  هرودوت در سده پنجم پیش از میلاد نوشته "  ایرانیان خورشید  و ماه و زمین و آب و هوا را نیایش می کردند " در جای دیگر گفته "  ایرانیان در رود نمی شاشیدند و در آن تف نمی کردند و دستهای آلوده خود را در آن نمی شویند ، همچنین نمی توانند ببینند که کسی آن را بیالاید ، آری آنان رودها را محترم می دارند " .

در اوستایی که امروزه در دست داریم بیش از بیش آب تعظیم و تکریم شده است . در یسنا 65 فقره 10 اهورمزدا به پیغمبرش می گوید :"  نخست به آب روی آور و حاجت خویش از آن بخواه ، ای زرتشت " در گشتاسب یشت فقره8 آمده :" آب فره ایزدی بخشد به کسی که او را بستاید " در دین ایرانیان از برای آب دوفرشته نگهبان قائل شده اند یکی نامزد است به  اپام نپات و دیگری اناهیتا که در فارسی ناهید شده است . از کتیبه هایی که از اردشیر دوم مانده چند بار از ناهید ( اناهیتا ) در کنار اهورمزدا و میترا یاد شده در ایران زمین چندین پرستشگاه به نام این فرشته برپا بوده مانند پرستشگاه کنگاور که از بزرگترین و باشکوه ترین معابد روزگار کهن بوده و البته کنگاور کنونی در میان ویرانه های قدیمی آن که هنوز چند ستون و دیوار آن برپاست ساخته شده . به گفته طبری ساسان پدربزرگ اردشیر پاپکان پیشکار و متولی معبدی بوده نامزد به آتشکده ناهید در اصطخر .

گذشته از اپام نپات و اناهیتا چندین باردر اوستا از واژه آب فرشته نگهبان این عنصر اراده شده یکی از یشتهای اوستا که در ستایش اناهیتا است  آبان یشت خوانده می شود قطعه دیگری در اوستا نیز موسوم است به  آبان نیایش . در اوستا حدود چهل بار  آب به معنی فرشته پاسبان آب گرفته شده و در همه جا به صیغه جمع آورده شده است . نام هشتمین ماه سال نیز که آبان است به صیغه جمع امده یعنی که پاسبانی این ماه به ایزد آبها سپرده  شده است در واژه ایران و یزدان و کهان همین علامت جمع آمده که در اوستا آریان آم و یزتان آم و گئتهان آم آمده اما در فارسی امروز این واژهها مفرد بکار می رود . اما چون در فارسی کنونی آبان و آتشان  ( جمع آتش منظور آتش ها ) گفته نمی شود برخی پنداشته اند که آن در آبان علامت نسبت باشد مانند زردشت سپیتمان و اردشیر پاپکان و مزدک بامدادان ولی چنانکه گفتیم آن در اوستا یگانه علامت جمع است و به همان هیوت باستانی خود به ما رسیده البته در نوشته های نسبتا متاخر پهلوی  مانند بندهش گاهی علامت جمع ها یا یها است مثل کوفیها ( کوهها ) و روتیها ( رودها ) و پوستیها ( پوستها ) و بندگیها ( بندگان ) . درپهلوی آن چنانچه در بندهش آمده نام هشتمین ماه سال و نام دهمین روز از ماه است که هر گاه آبان ماه با آبان روز می رسید جشنی برپا می کردند ( !! در مورد جشن آبانگان در مقالی دیگر سخن به میان خواهد آمد !!) . در بندهش آمده  چشمک آپان ، خان آپان یعنی سرچشمه آبها و کان آبها ) .